Dlaczego polskie firmy toną w długach i jak temu zapobiec?

Według najnowszych danych Krajowego Rejestru Długów, zadłużenie polskich przedsiębiorstw w 2024 roku osiągnęło niepokojący poziom. Które branże są najbardziej zagrożone? Jakie czynniki wpływają na rosnące długi firm? I co najważniejsze – jak przedsiębiorcy mogą uchronić swoje biznesy przed spiralą zadłużenia? W poniższym artykule prezentujemy kluczowe dane oraz praktyczne rozwiązania.

Czerwone lampki w polskiej gospodarce

Choć gospodarka wydaje się powoli wychodzić z kryzysu popandemicznego, wiele firm wciąż boryka się z poważnymi problemami finansowymi. Dane z trzeciego kwartału 2024 r. nie pozostawiają złudzeń – łączne zadłużenie przedsiębiorstw wzrosło o ponad 12% w porównaniu z rokiem poprzednim. Co się dzieje?

Pięć głównych przyczyn zadłużenia firm

1. Wciąż wysokie stopy procentowe

Mimo tendencji spadkowej inflacji (z 6,2% w grudniu 2023 do 4,1% we wrześniu 2024), stopa referencyjna NBP utrzymuje się na poziomie 5,25%. Dla firm oznacza to jedno – drogie kredyty. Jak wynika z badań Banku Gospodarstwa Krajowego, prawie co trzecia mała i średnia firma (28%) zgłasza trudności w spłacie zobowiązań kredytowych.

2. Rachunki za energię dobijają firmy

"To jak prowadzenie samochodu z dziurawym bakiem" – tak jeden z przedsiębiorców określił obecną sytuację związaną z kosztami energii. I nie ma w tym przesady. Według Ministerstwa Klimatu i Środowiska, ceny energii elektrycznej dla firm wzrosły średnio o 15,8% w porównaniu z 2023 rokiem. Badanie Konfederacji Lewiatan pokazuje, że dla 72% firm produkcyjnych to właśnie wzrost kosztów energii stanowi główny powód pogorszenia sytuacji finansowej.

3. Pracownicy kosztują coraz więcej

Dane GUS pokazują, że średnie wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wzrosło w pierwszych trzech kwartałach 2024 roku o 9,4% rok do roku, a płaca minimalna skoczyła aż o 12,1% (do 4300 zł brutto). Raport Polskiego Instytutu Ekonomicznego potwierdza, że dla 58% firm z sektora MŚP rosnące koszty pracy to główna przyczyna problemów z płynnością finansową.

4. Zatory płatnicze – wciąż bolączka polskich firm

"Sprzedajesz, wystawiasz fakturę i... czekasz. Dwa miesiące, czasem dłużej" – to rzeczywistość wielu przedsiębiorców. Według raportu BIG InfoMonitor, średni okres przeterminowania płatności między firmami wyniósł 56 dni w drugim kwartale 2024 roku. Szczególnie dotknięte są mikroprzedsiębiorstwa – prawie co trzecia taka firma (31%) zgłasza problemy z terminowym otrzymywaniem płatności.

5. Długoterminowe skutki pandemii

Mimo że najgorsze już za nami, wiele firm wciąż odczuwa konsekwencje pandemii COVID-19. Dane Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości pokazują, że 19% firm nadal spłaca zobowiązania zaciągnięte w ramach tarcz antykryzysowych. Co więcej, przedsiębiorstwa te mają o 23% wyższe zadłużenie niż firmy, które nie korzystały z takiej pomocy.

Branże na krawędzi – kto jest najbardziej zagrożony?

Budownictwo – lider niechlubnego rankingu

Z łącznym zadłużeniem sięgającym 2,7 mld zł (wzrost o 12,3% r/r), budownictwo znajduje się na szczycie listy najbardziej zadłużonych branż. Główne bolączki tego sektora to:

Wzrost cen materiałów budowlanych (średnio o 8,2% r/r) Wydłużone terminy płatności (średnio 72 dni) Spowolnienie na rynku nieruchomości (spadek liczby nowych inwestycji o 7,5%) Niepokojące jest, że co trzecia firma budowlana (31%) przewiduje problemy z utrzymaniem płynności finansowej w najbliższym półroczu.

Handel detaliczny – małe sklepy w odwrocie

Zadłużenie w handlu detalicznym wyniosło 1,9 mld zł, przy czym najsilniej cierpią małe i średnie sklepy tradycyjne – ich zadłużenie wzrosło aż o 15,6% r/r, podczas gdy zadłużenie dużych sieci tylko o 4,3%. Dlaczego? Powodów jest kilka:

Rosnące koszty najmu (wzrost o 11,2% r/r) Spadek siły nabywczej konsumentów Rosnąca konkurencja ze strony e-commerce Gastronomia i hotelarstwo – trudny powrót do normalności

Z zadłużeniem na poziomie 1,2 mld zł, branża hotelarska i gastronomiczna wciąż nie może w pełni odbudować się po pandemii. Co czwarty hotel (28%) ma problemy ze spłatą zobowiązań, a 41% lokali gastronomicznych raportuje pogorszenie sytuacji finansowej. Główne przyczyny to wysokie koszty energii (stanowiące średnio 12,8% kosztów operacyjnych) oraz silna presja płacowa.

Transport i logistyka – pod presją rosnących kosztów

Zadłużenie firm transportowych osiągnęło poziom 1,5 mld zł. Badania przeprowadzone przez Transport i Logistyka Polska pokazują, że prawie połowa przewoźników drogowych (47%) ma problemy z płynnością finansową, a niemal co czwarta firma (23%) rozważa ograniczenie działalności. Rentowność netto w sektorze spadła do zaledwie 2,1%. Winne są:

Wysokie ceny paliw Koszty wdrożenia regulacji Pakietu Mobilności UE Rosnące koszty ubezpieczeń (wzrost o 18,5% r/r) Przemysł energochłonny – walka o przetrwanie

Firmy z sektorów takich jak metalurgia, chemia czy produkcja szkła są szczególnie wrażliwe na wzrost kosztów energii, które stanowią średnio 28,4% ich kosztów operacyjnych. Nic dziwnego, że zadłużenie tych przedsiębiorstw rośnie – o 21,5% r/r w przeliczeniu na jedną firmę.

Cztery strategie ratunkowe – jak uchronić firmę przed zadłużeniem?

1. Wczesna restrukturyzacja – nie czekaj na kłopoty

Badania pokazują, że firmy, które podejmują działania restrukturyzacyjne na wczesnym etapie problemów finansowych, mają o 67% większe szanse na przetrwanie niż te, które zwlekają do ostatniej chwili. Co warto zrobić?

Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne

Procedura wprowadzona początkowo w ramach Tarczy 4.0 i utrzymana w znowelizowanym Prawie restrukturyzacyjnym to prawdziwe koło ratunkowe dla wielu firm. Dane pokazują, że przedsiębiorstwa korzystające z tej procedury uzyskują redukcję zadłużenia średnio o 38%.

"Postępowanie restrukturyzacyjne dało nam czas na oddech i możliwość negocjacji z wierzycielami. Bez tego nasza firma prawdopodobnie musiałaby ogłosić upadłość" – mówi właściciel średniej firmy produkcyjnej z Wielkopolski.

System wczesnego ostrzegania

Wprowadzenie wskaźników, które z wyprzedzeniem sygnalizują problemy finansowe, to kluczowy element profilaktyki. Firmy stosujące takie systemy o 73% częściej podejmują skuteczne działania naprawcze.

Proaktywne negocjacje z wierzycielami

Badania pokazują, że 61% wierzycieli jest skłonnych do akceptacji planów restrukturyzacji przedstawionych przez dłużników na wczesnym etapie trudności finansowych. Kluczowa jest tu inicjatywa ze strony przedsiębiorcy – lepiej rozmawiać o problemach, niż czekać na wezwania do zapłaty.

2. Nie wszystko na jeden kredyt – dywersyfikuj finansowanie

Dane NBP pokazują, że przedsiębiorstwa o zdywersyfikowanych źródłach finansowania mają o 42% niższe ryzyko utraty płynności finansowej. Jakie alternatywy warto rozważyć?

Faktoring i leasing zwrotny

Faktoring to coraz popularniejsze rozwiązanie – wartość usług faktoringowych w Polsce wzrosła o 14,2% r/r, osiągając poziom 425 mld zł. Firmy korzystające z faktoringu skracają cykl konwersji gotówki średnio o 14 dni.

Obligacje korporacyjne

Dla średnich i dużych firm emisja obligacji może być atrakcyjną alternatywą dla kredytu bankowego. Wartość emisji obligacji korporacyjnych wzrosła o 9,7% r/r, osiągając poziom 28,4 mld zł.

Crowdfunding

Szczególnie istotny dla małych firm i startupów. Wartość finansowania pozyskanego przez platformy crowdfundingowe wzrosła o imponujące 32,5% r/r, osiągając poziom 1,2 mld zł.

Fundusze unijne i KPO

Warto pamiętać o dostępnych środkach z programów unijnych – łączna kwota dla przedsiębiorstw w ramach nowej perspektywy finansowej na lata 2021-2027 wynosi 78,5 mld euro.

3. Pilnuj swojej kasy – usprawnianie zarządzania należnościami

Badania pokazują, że firmy stosujące zaawansowane systemy zarządzania należnościami skracają cykl rotacji należności średnio o 18 dni. Co warto wdrożyć?

Systemy scoringowe

Ocena wiarygodności płatniczej klientów przed nawiązaniem współpracy oraz bieżący monitoring ich sytuacji finansowej pozwalają zmniejszyć poziom przeterminowanych należności o 28%.

Automatyzacja procesu monitowania

Wdrożenie systemów informatycznych automatycznie generujących przypomnienia o płatnościach skraca okres przeterminowania średnio o 9 dni.

"Od kiedy wdrożyliśmy automatyczny system monitowania należności, odsetek opóźnionych płatności spadł z 23% do zaledwie 8%" – mówi dyrektor finansowy średniej firmy z branży meblarskiej.

Zabezpieczanie transakcji

Firmy ubezpieczające należności handlowe notują o 47% niższą stratę z tytułu nieściągalnych wierzytelności. Warto rozważyć faktoring, ubezpieczenie należności czy gwarancje bankowe.

Optymalizacja warunków płatności

Dostosowanie terminów płatności do profilu klienta, stosowanie rabatów za wcześniejsze płatności oraz zaliczek przy większych zamówieniach – te proste metody pozwalają skrócić cykl rotacji należności średnio o 11 dni.

4. Oszczędzaj na energii – to się opłaca

W obliczu rosnących cen energii, jej optymalizacja staje się kluczowa dla utrzymania rentowności. Firmy wdrażające kompleksowe programy efektywności energetycznej osiągają średnio 18,5% oszczędności. Co konkretnie można zrobić?

Audyt energetyczny

Kompleksowa analiza zużycia energii oraz identyfikacja obszarów potencjalnych oszczędności. Średni zwrot z inwestycji w działania rekomendowane przez audyt energetyczny wynosi 2,3 roku.

Odnawialne źródła energii

Instalacja paneli fotowoltaicznych czy pomp ciepła to inwestycja ze średnim okresem zwrotu na poziomie 5,2 roku, przy czym 37% kosztów można pokryć z dostępnych programów dotacyjnych.

"Zainstalowanie paneli fotowoltaicznych pozwoliło nam zmniejszyć rachunki za energię o 45%. Przy obecnych cenach prądu inwestycja zwróci się znacznie szybciej niż początkowo zakładaliśmy" – mówi właściciel firmy produkcyjnej z województwa śląskiego.

Systemy zarządzania energią

Implementacja standardu ISO 50001 oraz systemów monitoringu zużycia energii pozwala osiągnąć średnio 12,3% redukcji zużycia energii już w pierwszym roku.

Modernizacja energochłonnych urządzeń

Wymiana oświetlenia na LED, modernizacja systemów grzewczych i chłodniczych czy optymalizacja procesów produkcyjnych – inwestycje te prowadzą do średniej redukcji kosztów energii o 23,7%.

Co przyniesie przyszłość?

Projekcje NBP wskazują na możliwość stopniowej poprawy sytuacji w 2025 roku, głównie dzięki przewidywanemu obniżeniu stóp procentowych oraz stabilizacji cen energii. Jednak niepewność geopolityczna i potencjalne zakłócenia w globalnych łańcuchach dostaw nadal stanowią istotne czynniki ryzyka.

Dla przedsiębiorców kluczowe znaczenie będzie miało wdrożenie rozwiązań w zakresie restrukturyzacji zadłużenia, dywersyfikacji finansowania, usprawnienia zarządzania należnościami oraz optymalizacji kosztów energii. Firmy, które już teraz podejmą działania zaradcze, mają znacznie większe szanse nie tylko na przetrwanie, ale i na rozwój w nadchodzących latach.

Artykuł opracowano na podstawie danych z: Krajowego Rejestru Długów, BIG InfoMonitor, Głównego Urzędu Statystycznego, Narodowego Banku Polskiego, Polskiego Instytutu Ekonomicznego, Krajowej Izby Gospodarczej, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości oraz badań branżowych przeprowadzonych przez uznane instytucje badawcze.